Zahvaljujući napisima u listu „Dan” od 8. oktobra 2018, a i ranije (4. januar 2017), izgleda da je došlo vrijeme da se dosadašnji rezultati višedecenijskih istraživanja na kopnu (1950–1965, 1982) i podmorju (1973–1988) valorizuju.
U periodu 1950-1965 izbušeno je 16 dubokih istražnih i 16 strukturnih bušotina ukupne dužine cca 42.000 metara i jedna 1982. godine 4.600 metara. Istraživanja su pratila obimna geološka, seizmička i laboratorijska ispitivanja. U podmorju 1973- 1988. godine izvedene su četiri duboke istražne bušotine ukupne dubine preko 16.000 metara. Ukupno oko 63.000 metara.
Obimna i bogata dokumentacija ovih istraživanja čini neprocjenjivu istraživačku osnovu, koja budućim istraživačima opravdava ulaganja u otkrivanju ugljovodonika (nafta i gas) na kopnu i moru.
Poslije više decenija na pomolu je „ulazak” u tajne sedimenata kopna i mora kao nosioca nafte i gasa. Vlada Crne Gore izdala je koncesije za istraživanja stranim firmama, te početak istraživanja nije daleko.
U prošlosti, mala teritorija Crne Gore bila je interesantna monogim strancima za rudno bogatstvo. Crmnica je bila najznačajniji prostor koji su strani stručnjaci smatrali naftonosnim. Postoji više izvještaja i opisa. Među najstarijim je iz 1865. godine i dalje 1981, 1983, 1984, 1888, 1912. S. Zuber, industrijalac iz Poljske, izveo je 1922/23. godine istražnu bušotinu na naftu u lokalitetu „Smrdež” kod Brčela, čija je dubina iznosila 215 metara. Rezultati su ostali nepoznati.
Jedan interesantan izvještaj koji se odnosi na naftu potiče od inženjera Andreje Krala, Rumuna, koji je bio rezervni oficir, inženjer u Austrougarskoj vojsci, koji je u avgustu 1917. godine sa ruskog fronta prekomandovan u Crnu Goru u Komandu Austrijske armije na Cetinju. U tom periodu na Cetinje je upućen jedan stariji profesor „rudar, geolog i naučnik”, koji je po želji Komande austrijske armije trebao da u pogledu ruda pretraži teritoriju Crne Gore i Albanije. U tom cilju profesor je tražio „oružanu pratnju i jednog inženjera kao ađutanta, koji bi u datim slučajevima mogao da crta geološke i geografske karte, po njegovom uputstvu. U ovom smislu, Tehnički odjeljak Austrijske armije je dodijelio profesoru inženjera Krala, koji je u isto vrijeme postavljen i kao armijski sekretar sa vojnim povjerenjem, jer je navedeni posao smatran državnom tajnom.
Inženjer Kral je kao ađutant i sekretar profesora „obišao Crnu Goru i okupirani dio Albanije”. U svom radu profesor je bio „rašljar”. Koristio je i orijentisao se pomoću štapića - metalne šipke, koju je držeći je objema rukama usmjeravao i zavisno od njene oscilacije iz horizontale, dolje i ili gore, tumačio o prisusutvu ruda i voda ispod površine. Način rada pokazuje priložena slika sa Sutormana, pored željezničke pruge.
U vezi sa postojanjem nafte, profesor je okonturio jedan prostor od cca 100 do 120 km2 blizak Albaniji, za koji kaže da se u njemu,,nalaze bogati izvori petroleuma” i da su ,,ovi izvori mnogo bogatiji nego oni u Albaniji, a vrlo lako je moguće da je to jedan isti izvor (basen)”. Profesor je tom prilikom,,označio više mjesta za slučaj da komanda Armije vrši probna bušenja”, ukazujući da nafta nije na malim dubinama.
Interesantno je da su Austrijske vlasti držale ova ispitivanja kao strogu tajnu. Od inženjera Krala profesorovog pratioca, nakon završene ekspedicije oduzeti su sve zabilješke i skice, a u stanu je izvršena premetačina.
Poslije završene saradnje sa profesorom inž. Kral je od Austrijske komande, postavljen za „gradskog inžinjera i referenta za cetinjski okrug”. Inženjer Kral je na Cetinju sazidao vojno groblje i kapelu u Danilovoj bolnici, što se vidi iz priloženih fotografija. Bio je angaživan na izradi plana za snabdijevanje vodom Cetinja, kao i na studiji „o željezničkoj vezi” koja je trebala da spoji Mostar sa Skadrom. Međutim poražena Austrougarska, 4. novembra 1918. godine, povukla je bez borbe svoju vojsku sa Cetinja.
Dr Dušan Dragović,
dipl. inž. geol.
naučni savjetnik u penziji